– हेमा नायक
रवीन्द्रबाबांच्यो यादी ह्यो म्हजे खातीर अप्रुपाच्यो गजाली. तांचो म्हाका खूब सहवास लाभला. तांच्यो यादी म्हणल्यार म्हज्या काळजांत सांबाळून उरिल्लें एक व्हडलें भांडारच. त्याच म्हालवजार तर हांव आज जगतां. ते म्हजी स्फूर्त, म्हजी ऊर्बा. ते आमचेमदीं रमताले. तांकां मनशां जाय आशिल्लीं आनी तिंवूयबी धाडसी आनी हुशार. रवीन्द्रबाब हें आमचे खातीर एक चैतन्य आशिल्लें. आमकां उमेद हाडपी एक बळगें आशिल्लें. ते आसतना एक प्रसन्न वातावरण कोंकणीच्या मळार आसतालें. तांच्या वांगडा सारिल्ले खीण, तांचे कडेन घाल्ले वाद, केल्ले हट्ट, राग शीण ह्यो सगळ्यो स्मृती काळजांत खोल रिगून उरल्यात.
सात मार्चाक तांचो जल्मदीस. तांकां ह्या दिसाची खूब लक्तुबाय आसली. तो कितें मनोवपा खातीर म्हणून बी न्हय, तर त्या निमतान आपणांक मेऴपाक कोणे कोणे येवचें अशें तांकां दिसतालें. जाणटेपणांत तर चडूच वथ्रेताले. ह्या दिसा खंयच्याय वेळार हांव येतलें म्हण वाट पळेत रावताले. आयलें ना जाल्यार एक तर हुस्केताले नातर तांकां वायट दिसतालें. माधवी मागीर सांगतालें, ‘तातो रावतालो तुका तूं येतलेंच म्हणून.’ आज रवीन्द्रबाब ना आनी माधवीय ना, पिरवळाय वचप जायना. पूण तांच्या मायेखाला आनी ताणी पाजिल्ले विचारीक डोस मेळून घडिल्लें हांव खूब फावटीं भावनावश जातां आनी तांची याद येतकूच आकूळपिकूळ जातां.
रवीन्द्रबाब जितले कणखर तितलेच मायेस्त. आमचे मदलें नातें कितें आनी कसलें तें सांगपाक जावचें ना. इश्टागतिचें, बापूय-धुवेचें कांय गुरू – शिश्य? म्हजेर जिवापाड प्रेम करपी रवीन्द्रबाब. त्या प्रेमाक कसलें नातें ना. माया आसली. ताणी उलोवचें आनी हावें आयकुचें अशी एक ओड आसली.
रवीन्द्रबाबान म्हजेर उपाट माया केली. कोंकणिच्याच मळार न्हय, तर समाजांत विवीध मळांचेर हांव जें जें कितें करपाक फुडें सरलें ताका तांची मान्यताय आसताली आनी ते खोशी जाताले. जांव मागीर ते अपुरबाय प्रकाशनाचे वतीन घडोवन हाडिल्ले बायलां खातीरचे चित्रंगी साहित्य मेळ, नव्या पुस्तकांचे विमोचन सुवाळे वा पुस्तकांचे विक्रेचे स्टोल. तांकां आपयलें आनी ते आयले नात अशें केन्ना घडनाशिल्लें.
रवीन्द्रबाबांक कर्तुपी बायलांची ओड. बायलांनी धाडसी आसचें, ताठ मानेन निर्भीडपणान जगचें आनी दोळे दीपकावपी कर्तूप करून दाखोवचें अशें तांकां सदांच दिसतालें. समाजकारणांत, राजकारणांत बायलांनी मेकळेपणान वावरूंक जाय असो तांचो आग्रो आसतालो. ते नदरेन जायत्या बायलांक ताणीं उमेद हाडल्या. एक फावट वळवय घडोवन हाडिल्ल्या चित्रंगीच्या साहित्य मेळाव्यांत भाशण करतना ताणी म्हणलें, ‘हे दादले तुमकां केन्नाच फुडें सरपाक दिवचेनात. तांकां धुकलून फुडें सरत जाल्यारच तुमी कितेंय करूंक पावतलीं.’ अशी भीड-मुर्वत दवरीनासतना सरळ विधानां करून व्हितोरीया फेर्नांडिस, सुलोचना काटकार, निर्मला सावंत सारक्या राजकी मळा वयल्या गोंयच्या बायलांचें ताणीं भोव कवतूक केलां तांची ही उमेद म्हजे खातीर नवें नवें करपाक बळगें हाडटाली. आज कांय गजाली आनी प्रसंग अभिव्यक्त जावचेंशें दिसपाक लागलां.
जिवितांतले आदर्श घेवपाक ताणी शिकयलें. सत्याक तोंड दिवपाक जाय, भियेवन पळपुटेपणा करपाक जायना ही तांची शिकवण. आपली पिराय जातकच ताणे जाणटेपणाचो खऱ्या अर्थान स्विकार केलो. एका लेखांत ताणीं म्हणलां, ‘मनशाक जाणटो जावंक येवंक जाय. जितले खोशयेन आमी भुरगेपणांतले खेळ खेळिल्ले, जितले ऊमेदीन तरणेपणांतले भोग भोगिल्ले, जितले ऊर्बेन प्रौढ पिरायेर तरातरांची कर्तुपां करीत आयिल्ले, तितलेच खोशयेन, उमेदीन आनी उर्बेन जाणटेपण जियेवंक येवंक जाय.’ पिरायेन आपले परस तीन म्हयन्यांनी व्हड आशिल्ले मनोहरबाब सरदेसाय आनी ल्हान आशिल्ले चंद्रकांतबाब केणी जेन्ना अंतरले तेन्ना तांकां व्हड धक्को बसलो. तांच्या मरणाची खंत तांच्या काळजांत खोल उरिल्ली. ताणीं जायते खेपेक दुखेस्त जावन म्हणचें, ‘चंद्रकांताक इतले बेगीन मरण कशें आयलें?’ हें सांगतना तांचे दोळे दुकांनी भरून आयिल्ले.
ताचें गिन्यान अथांग दर्याच्या ल्हारांवरी. ना संगणक, ना मोबायल आनी ना इंटरनेट वा गूगल. पिरवळा आपल्या घरांत बसून जगांतली म्हायती तांकां खबर आसताली. तांच्या म्हऱ्यांत अर्दवर लेगीत जो कोण बसतालो आनी तांच्या विचारांचो लाभ घेतालो ताच्या मनाचेर प्रभाव पडले बगर रावनासलो. निरशेवणी घेवन गेल्लो मनीस लेगीत नवी स्फूर्त घेवून तांच्या घरांतल्यान भायर सरतालो. वाद घालप तांकां सदांच आवडटालें. मोन्यानी आयकून घेवप तांका पसंत नासतालें. ह्या वादांचे आनी झगड्यांचे विशयूय तशे आलतू – फालतू नासताले. कोंकणिच्या संदर्भांतले तर जालेच पूण साहित्यिक, राजकी, सामाजीक धरून सगळ्या थरांतले आसताले. नवो कोणूय एखादो भितर सरून तांचे लायब्ररीचेर नदर मारीत जाल्यार तो अजापतालोच इतली भरगच्च लायब्ररी आनी तातूंत वेगवेगळ्या भासांतलीं, वेगवेगळ्या विशयाचीं पुस्तकां. सगळीं ताणी स्वत: वाचिल्लीं. रवीन्द्रबाब म्हणल्यार एक परफेक्ट संगणक. आपणाले लायब्ररींतलें पुस्तक दुसऱ्याक वाचपाक दिवन वाचनाची गोडी लावपाचें काम ताणी केलां.
ताणी म्हणचें, ‘देशांत जितल्यो भासो आसात त्या भासांतलें साहित्य आमी वाचपाक जाय. तेखातीर त्यो भासो पयलीं शिकपाक जाय. अणकार केल्लें साहित्य वाचचे परस ओरीजीनल वाचपांत खरी गोडी आसता. मनशाक जितल्यो चड भासो येतात तितलो तो चड गिरेस्त.’ रवीन्द्रबाबांचे वाणींत आसताली फुडें बशिल्ल्याक मंत्रमुग्ध करपाची एक धार.
लग्ना उपरांतचीं पयलीं थोडीं वर्सां नोकरेच्या निमतान आमी पणजे रावतालीं. शेनवारा दनपारां घरा येवन सोमाराक सकाळीं वतालीं. ह्या दोन दिसांत एक पावट पिरवळा नक्की आसताली. रवीन्द्रबाबान वाट पळयत बसचें. एका सप्तकाक आमी पावलीं नात जाल्यार रकाद येतालो, (तेन्ना फोन नाशिल्लो) येवन वच. आनी ओर्द मानून वचून येतालीं. एक फावट दोन सप्तकां आमी पावलीं नात. तांकां बातमी पावली, आमी बरीं नात. जोर येतालो. पोस्टमन कार्ड घेवन दारांत हजर. ‘पुंडलीकाक जोर आयला म्हण आयकलां आनी तुकाय बी. आतां कशीं आसात? म्हजे कडेन गाडी ना. आसल्यार येवपाचों. आरोग्याची काळजी घेयात. आनी बरीं जातकच एक पासय मारून वचात.’ आनी मागीर सप्तकांतल्यान एक दीस पिरवळा वचपाचो आमचो नेमच जावन पडलो.
म्हजेर तांचो विश्वास आशिल्लो आनी म्हजे सामाजीक बांधिलकेचेर भरवंसो आशिल्लो. पणजे दूरदर्शनाचेर तांची मुलाखत घेवपाची आशिल्ली. 1990 तली गजाल. मुलाखत कोणें घेवंची हेसंबंदी जाळवणदारांनी विचारलें आनी ते घडकेक ताणीं सांगून उडयलें, ‘हेमा’. जालें, म्हाका दूरदर्शना वयल्यान फोन. रवीन्द्रबाबांची इत्सा तुवें आपली मुलाखत घेवची. म्हाका खूब खोस जाली. पूण तेन्ना दोतोरान म्हाका बेड रेस्ट फर्मायिल्लें. गुरवार तेन्ना हांव. नाईलाजान ना म्हणचें पडलें. आयकून रवीन्द्रबाब जितले अजापीत तितले खूशय बी. जितल्या विश्वासान म्हजें नांव तोंडांत आयिल्लें तितल्याच नेटान ताणीं म्हणलें, ‘तशें जाल्यार पुंडलीक’. रिकोर्डींग जातकच दुसऱ्या दिसा खास टॅक्सी करून रवीन्द्रबाब वळवय आमगेर म्हजे खबरेक हजर.
रवीन्द्रबाबांच्या निमाण्या धा एक वर्सांच्या कालखंडांत तांचे जिणेंत जैताचें एकेक ल्हार एका फाटोफाट उसळी मारून आयलें, तेच बरोबर दुसरे वटेन तांचे जिणेंत त्सुनामीचो खवदळ उठलो. साहित्य अकादमीचो फेलो, पद्मभूषण आनी सगळ्यांत कळस म्हणल्यार ज्ञानपीठ पुरस्कार. कोंकणीक मानाच्या पाटार व्हरून बसोवपी कोंकणी मनीस जैताचो धनी जायत गेलो. पूण नियती मनशाच्या जगपा कडेन समतोल राखून आसता. सूख दुख्खाचें दालें समसमान दवरता. तांच्या वयक्तीक जिणेंत एका फाटोफाट एक विघ्नां येत रावलीं. सिगार ओडप मनरीजवणेचो भाग आशिल्लो तो तर अखेरेक वेसन कसो जालो.
निमाणच्या दोन वर्सांचे कालावधींत तर जाहीर जाल्लो ज्ञानपीठ पुरस्कार आपूण स्विकारतलों आनी वतलों अशें रवीन्द्रबाब निर्धारान सांगताले. 2006 चो पुरस्कार जाहीर जावनय तीन वर्सां दिता दिता करून लांबणेर पडत उरलो. तांगेले इत्साशक्तिचेर आमचो भरवंसो आसलो. रवीन्द्रबाब सामके दुयेंत. हाथरूणार उरले. उबो रावपाक जायना ही परिस्थिती. दोतोरांनीय चड आस दाखयली ना. रवीन्द्रबाबांल्या आंगांतलो एक एक अवयव भितरल्यान निकामी जायत चलिल्लो. पूण तरी लेगीत तांची उमेद कायम आसली. ताणीं आपल्या हातांनी पुरस्कार स्विकारपांत कोंकणी समाजाचो स्वाभिमान आस्पाविल्लो. कोंकणिच्या जैताचो हो कळस आसलो. एका गोंयकाराक कोंकणी साहित्याच्या योगदाना खातीर ज्ञानपीठ पुरस्कार मेळटा हातूंत आमचो भोवमान आशिल्लो. वैजकी सुविधा आशिल्ले खाशेले गाडयेची खास वेवस्था गोंय सरकाराचे वतीन जाली. सुवाळो जावन घरा येतकच आपणाक दिल्लें मानचिन्न आनी सर्टीफिकेट सांसपून पळेत ल्हान भुरग्या भशेन रवीन्द्रबाब मुरगटले आनी म्हणपाक लागले, ‘आतां जालें मुगो तुमच्या मना सारकें? आतां हांव वतां. म्हाका तुमी आडावं नाकात.’
अशे आशिल्ले रवीन्द्रबाब. मार्क्स, फॉइड, जिब्रान, बुध्द, गांधी, लोहिया, अशा म्हान विभुतिंच्या अर्थ, साम्य सारक्या विवीध वादांच्या मिश्रणांतल्यान घडून चिरंतन उरिल्ले रवीन्द्रबाब. तांच्यो यादी केन्नाच पुसून वचपाच्यो नात.
…
