एकविसाव्या शेंकड्याची पावकी हुपतना कांय प्रस्नांनी सभ्यताय, राष्ट्र, भुगोल, भास आनी अस्मितायेच्या प्रस्थापीत सिध्दांतांक आव्हान दिलां. कोविडाचे म्हामारीक लागून जागतीकीकरणांचे जाल्लें मनशाचें समाकलनूच पसऱ्यांच्या भोवऱ्यांत सापडलां. गरज आनी मागण्यां वयल्यान आयज नवीं भुगोलीक समिकरणां जल्मांक घातल्यांत. तशेंच राष्ट्रीय अस्मिताय आनी शिमांची नव्या रुपांत पुनर्बांधणी जावपाक लागल्या. देखून आमी उलयता ती भास आनी तातूंत निर्माण जाल्लें साहित्य हीं बदलतीं समीकरणां आत्मसाद करपाक तयार आसात काय? हाचेर विचार जावप गरजेचो.
सगळ्या समाजीक आनी जातीय समीकरणांचो विचार कोंकणी चळवळीन केलो. पूण, ‘बायल’ हो नेम आनी तत्व म्हण केन्नाच स्विकारलें ना. खरेंनीशी पितृसत्ता ही दर एका मळार उक्तेपणान दिसता. धर्म, देश, जात हातूंत ती प्रमुख्यान वयर सरता. पूण, एक गजाल आमी विसरूंक फावना. आयज भारतांत जाल्ले ‘जी-20’ शिखर परिशदेंत एक आगळी घोशणा वयर सरली ती म्हणल्यार ‘वूमन लॅड डेव्हेलोपमेंट’. आनी 20 तल्या 19 दादले राष्ट्रप्रमुखांनी ती दिली हो विनोदाचो मुद्दो. पूण भाशेचो विकास हो सदांच ‘वूमन लॅड’. मनशाचे मुळावे भाशेक सतत आवय-भास कित्याक म्हणटात होच ताचो सगल्यांत व्हडलो पुरावो.
मौखीक साहित्य आनी लोकवेद हो भाशेचो प्राणवायु. ह्या दोनूय प्रकारांत महिलांच्या वाट्याक असाधारण म्हत्व आसा. जागोर, फुगडी आनी धालो हे गोंयचे लोककला प्रकार सदांच हस्तक्षेपकारी थारल्यात. तातूंत आयिल्लीं प्रतिकां, कवनां हीं सतत तत्कालीन सामाजीक आनी राजकीय परिस्थितीचेर भाश्य करपी थारल्यांत. ‘अरे संवसार संवसार’ ह्या बहीणाबाईच्या काव्याक जितलें म्हत्व आसा तितलेंच म्हत्व कोणें पयली ‘कितली म्हारगाय गे सायबीणी’ ही फुगडी आळयल्ली तिका आसूंक फावो.
स्वातंत्र्य चळवळींत ‘एक देश, एक संविधान’ हें आमच्या एकचाराचें प्रतिक आशिल्लें. ‘एक संविधान’ जें प्रतिक आशिल्लें आमच्या भितरल्या संस्कृतीक आनी भाशीक विवीधतेचें. ‘राष्ट्र’ संस्था ही येवरोपी बांदावळीचो सिध्दांत. येवरोपांत ‘एक भास – एक देश’, ‘एक संस्कृती – एक देश’ ही संकल्पना प्रचलीत आशिल्ली. पूण ‘विवीधतेंत एकता’(unity in diversity) हो भारतीय स्वातंत्र्य चळवळींत दिल्लो बोध येवरोपी राष्ट्र-संस्थेक विघटीत करपी आशिल्लो. म्हणून ‘विवीधतेंत एकता’ हो बोध वसाहतवादांतल्यान नव्यान वयर सरपी देशांचो आदर्श जालो. पूण, आयज एक देश आनी सगळेंच एक करून नव्यान संस्कृतीक राष्ट्रवादाची रूपरेशा बदलपाचो यत्न चल्ला. ‘एक देश’, ‘एक कर’ आनी करतां करतां ‘एक भास’ लादपाचो हो यत्न आसा.
कोंकणी चळवळ ही लोकसंघर्शाची चळवळ. कोंकणी गोंयची राजभास जावची, गोंय घटकराज्य जावचें आनी ती संविधानाच्या आठव्या परिशिश्टांत पावची ह्या त्रि-सुत्री मागण्यांक लागून आमी आंदोलन केलें. जरीय हें आंदोलन 555 दीस चल्लें जाल्यार ताची मुळां गोंय मुक्ती, ओपीनीयन पोलाच्या चळवळींत आशिल्लीं. आमच्या आंदोलनांक लागून गोंयाक घटक राज्याचो दर्जो प्राप्त जालो आनी कोंकणी गोंयची राजभास जाली. 30 लोकप्रतिनीधीची विधानसभा 40 ची जाली. पूण, एक गजाल आमी मान्य करूंक जाय आमच्या चळवळीक जी राजकीय जाण जाय आशिल्ली ती आमच्यांत नाशिल्ली. आमी हीं जैतां फाटीर मारून हाडलीं खरीं पूण राजपाट राजकारण्यांच्या सुवादीन केलो. राज्याच्या नीती धोरणांचेर कोंकणी चळवळीचो वचक उरलो ना. राजकारण्यांक गोंयच्या जमनीच्या विकासाचें पडिल्लें. जमनीर रावपी मनशांचे जिणेचें सोयर सुतक नाशिल्लें. रांपणकार, आदिवासी, शेतकार, कामगार हाणीं कोंकणी चळवळीक पुराय फाटबळ दिलें. उपरांत, कोंकणी चळवळीन जी बांधिलकी त्या वर्गांच्या प्रस्नांकडे दाखोवपाक जाय आशिल्ली थंय चळवळ आनी आमचें साहित्य कमी पडलां.
‘आमी आशिल्ले म्हूण कोंकणी राजभास जाली’, हीं उतरां तर तरणाट्यांचें खच्चीकरण करपाक म्हालगड्यांनी ‘बॅरर चॅक’ म्हण वापरलो. चळवळ ही एकआंगी आसना, तिका विवीध प्रवाह आसतात पूण खंयचेय चळवळीचीं अनेक सत्ता केंन्द्रां आसूंक फावना.
कोंकणी ही भोवसाची भास म्हण सिध्द करपाच्या हेतांत कोंकणी साहित्याची निर्मिती जाली. मुळांत साहित्याक राजकीय वलय आसता. कारण तें विचार व्यक्त करपाचें माध्यम. आनी कोंकणी साहित्याचो इतिहास सोदीत जाल्यार कोंकणी साहित्य हें खर राजकीय बांदावळींत तयार जालां. कोंकणी साहित्य आनी चळवळ वेगळांव नजो. ज्या भौसाचें चित्रण पुंडलीक नारायण नायक हाणीं कोंकणी साहित्यांत हाडलें, जे साहित्य प्रकार तांणी केळयले ताचो परिणाम कोंकणी साहित्याची व्याप्ती थारावपाक जालो. कोंकणी चळवळीक एक विश्वव्यापी नदर प्राप्त जाली. कोंकणी नाटक, कादंबरी आनी कथेची मोलावणी राष्ट्रीय पातळेचेर जावपाक लागली. ज्या पुरोगामी विचारांत राष्ट्रीय साहित्य निर्माण जातालें ताची बुनयाद कोंकणी साहित्यांत झळकपाक लागली.
रविंद्र केळेकार हाणीं म्हणिल्लें ‘कोंकणी रायटर हो आदीं फायटर’. ह्या विधानाक खर राजकीय फाटभूंय आशिल्ली. कोंकणी रायटर हो फक्त पुरस्कारा खातीर बरयना तर तो समाजाचो एक कॅटालीस्ट. तो सामाजीक वावुरपी आनी संघर्शशील समाजाचो आवाज. 1987 वर्सा परिशदेच्या अध्यक्षीय भाशणांत बाकीबाब बोरकार हाणीं कोंकणी चळवळीच्या राजकीय आनी सामाजीक प्रकृतीचेर भाश्य करतना म्हणील्लें ‘रायालें आनी पंडीतालें फाटबळ तिका मेळ्ळें ना आनी ती (कोंकणी) सदांच लोकांली भास उरली.’ देखून रायाली भास आनी भोवसाली भास म्हण ताचे वांटे पडले ना. वसाहतवादी अत्याचार जावन सुध्दा कोंकणी जिती उरली कारण ताका राजाश्रय न्हय तर लोकाश्रय प्राप्त जालो. हे गजालीची जाणविकाय आमचे भितर आसप भोव गरजेची. कोंकणी लेखकान सतत लोकांच्या संघर्शांक आवाज दिवपाक जाय. पूण, कोंकणीचो एक मोठो घटक वेवस्थेच्या आहारी वचूंक लागला. ताचें कारण म्हणल्यार राजभास जाले उपरांत कोंकणी हो विशय शाळांनी पावलो, महाविद्यालयांनी पावलो, अकादेमी जाल्यो, संस्थांक अनुदानां मेळपाक लागलीं. आयज भोवतेक कोंकणी साहित्यीक उपक्रम हे वेवस्थेंतल्यान तयार जातात. तींच संमेलनां आनी तेच महोत्सव. काम सोंपे जावपाक मागीर तींच-तींच मुखामळां आनी तेच विचार. आतां तर कांय साहित्यीक कार्यावळीनी प्राध्यापकूच रचनात्मक साहित्याचेर उलोवपाक लागल्यात. भोव थोडे प्राध्यापक व्यवस्थेची री ओडी नासतना वेगळो विचार मांडटात. रचनात्मक साहित्यकार निर्माण करपाची प्रक्रीयेचें disurruption म्हळ्यार विघटन जावपाक जाय. कोंकणी भाशेच्या प्रस्थापीत आंवाठा भायर साहित्याची निर्मिती जावपाक जाय.
आमच्या समाजांत जे संघर्श चलता तातूंत कोंकणी साहित्यीकांची भुमीका कितें? समाज माध्यमां दर एकल्याच्या हातांत आसा. भोवतेक साहित्यीक ताचो वापर गुड मॉर्नींग, हैपी बर्थ डे आनी रेस्ट इन पीस धाडपाकूच वापरतात. कोंकणीचो प्रसार आनी व्याप्ती ही प्रस्थापीत चळवळीच्या आंवाठा भायर पावल्या. गरज आसा ताची दखल घेवपाची. जर चळवळ हाची दखल घेना जाल्यार चळवळीचो संदर्भ भोवसाक लागचो ना. म्हालगड्यांनी हातळील्ले प्रस्न आयज तरणाट्या पिळगेकडे सोंपवपाचो वेळ आयला.
